Teatro Jofre

A de Ferrol é unha localidade que históricamente ten  unha grande tradición teatral. Xa no século XVIII se caracterizaba polo gusto dos seus habitantes polas artes escénicas, así como polo uso que facían destas como mecanismo moralizador e de transmisor de novas ideas do pensamento ilustrado. O Settaro, o Romea, o Circo, o New England ou o Rena foron algúns dos seus teatros, que por diversas razóns, xa non se atopan operativos hoxe en día. Mais este non foi o destino que correu o teatro Jofre, que a día de hoxe álzase como un testigo desta época de esplendor.

O Jofre foi edificado nos terreos situados entre a igrexa e o cárcere. Este emprazamento, xa dende tempo atrás, víase relacionado co mundo do ocio e da fantasía, pois alí era onde se establecían as barracas e casetas de feira, coas súas diversións e espectáculos da fenomenoloxía. Naceu coa pretensión de ser non un simple edificio, senón o corazón daquela cidade, moderna e obsesionada co arte.

Mais o proxecto atopouse con múltiples dificultades para saír adiante. Continuamente, as trabas económicas paralizaban a súa evolución: pasan dez anos dende a súa constitución da "Empresa constructora dun teatro en Ferrol", sociedade na que se xestan as primeiras ideas, ata que se coloca a primeira pedra de obra, en 1872. Unha vez posto en funcionamento, cambia de mans en diversas ocasións, entre as que destaca o seu período de pertenza á empresa Fraga a partir do ano 1994, durante o cal se constrúe a fachada e pórtico, de caracter modernista, obra de Rodolfo Ucha Piñeiro.

 

Na actualidade, e tralas obras de rehabilitación levadas a cabo entre 2001 e 2005, o recinto volve a estar activo para o uso e disfrute dos veciños. Hoxe en día, este teatro segue sendo percibido coma un símbolo de elegancia e categoría. A maioría das representacións que acolle son teatrais, aínda que tamén é utilizado para alguna proxección de cine.

Aqueles que viviron a súa evolución, recordan como noutros tempos era o mellor no seu ámbito, e lamentan que a día de hoxe non teña a mesma explotación que daquela, nin que se lle saque todo o xugo que se lle podería sacar.

Entre o blanco e negro, e o 3D.

Moitas cousas cambiaron dende aquelas pantallas e os templos do celuloide ata os máis vanguardistas formatos do 3D, pero non son poucos os testigos que quedaron polo camiño. Foi nas décadas dos 50 e 60 cando comezaron a salpicarse por toda Galicia. O tempo pasaría e, coa xeralización da televisión primeiro e máis tarde con formatos coma o vídeo e o DVD iniciaron o seu declive, que continuaría nos oitenta cos minicines.

E é que o formato dixital convertiu o cine nun espectáculo máis individual, e as salas fóronse convertindo, paulatinamente, en supermercados, cadeas de textil ou edificios de vivendas.

O cine París de a Coruña, foi o primer cinematógrafo galego en 1908, onde se rodou a primeira película en España, "El entierro del general Sánchez Bregua". O histórico Cine Fraga de Vigo, que abriu as súas portas en 1948 coa proxección de "Botón de Ancla" traspasou o tempo, a competencia cos minicines e incluso cun incendio en 1988 para convertirse finalmente no actual centro sociocultural de Caixa Galicia.

Fantasmas tampouco faltan nos cines de Ferrolterra. Os antigos espectadores deteñen o paso ante o Rena ou o Avenida, en Ferrol. En Mugardos, o cine Zárate pechou as súas portas en 1969. Xoia da arquitectura indiana de 1924, o actual goberno local planeou para estas instalacións un centro de día que ó final quedou en nada. E o oco deixado polo famoso cine Perla de Fene, que foi temporalmente utilizado como sala de festas, quedou ocupado finalmente por edificios de vivendas.

No entorno de Santiago, a piqueta urbanística foi pechando de forma paulatina 23 salas de cine dende a década dos setenta e, a día de hoxe, só os 13 minicines de Compostela e os de A Estrada dan servicio a máis de 15.000 persoas.

150 anos como cidade.

Nin ten 150 anos, nin empezou a ser cidade no ano 1858, pero en 2008 se cumpliron 150 anos da visita da raíña Isabel II, que trouxo consigo o título oficial de cidade.

Foi durante aquel verano, de 1858 cando a monarca recorreu Castela e León, e Asturias ata chegar a Galicia. En septembro, cando chegou á ría ferrolá, se atopou cun cariño extraordinario: con ocasión da súa visita foi inaugurada unha nova entrada do Arsenal militar (a monumental plaza do Parque), e foi ubicado un arco triunfal en plena alameda da cidade, entre outros moitos agasallos.

A grandeza de Ferrol comezou xa no século XVIII. Ata entón, a seguridade natural do seu porto a proclamara base habitual da Armada Real, como no episodio da Armada invencible. Pero non pasaba de ser unha vila pertencente á casa de Andrade dende 1731. Pero o rey Felipe V a incorporou como propiedade real en 1733 e dende entón a súa vida está ligada directamente a esta dinastía real.

O acoso da marina británica nesos anos beneficiou a Galicia. Contra a voluntade e presión de importantes nobles e altos cargos favorecedores de Cádiz, nunha rivalidade que se mantén a día de hoxe, primeiro Felipe V e logo o marqués da ensenada tomaron decisións irreversibles para convertir a ría na cabeza do departamento marítimo do norte, sede do gran estaleiro de esteiro e base dun arsenal que foi a admiración das marinas de Europa.

Ahí comezan as décadas prodixiosas de Ferrol, protagonista dunha espectacular inversión estatal que apurou as arcas do rei pero que crearon en Galicia algo descoñecido ata entón: unha cidade de novo cuño, racional, aluvión de obreiros locais e enxeñeiros de élite reclutados incluso en segredo nas entrañas de Londres.

A partir de entón, a cidade se dilata e encolle co Estado, e singularmente cos presupostos de Defensa. Se encontrou coa miseria ó cambiar se século e sufriu como pocas o desastre de Trafalgar. Non só porque a maioría dos buques que perdeu España foran construídos e tiñan base no estaleiro do barrio de Esteiro, senón que os militares que sobreviviron padeceron o abandono económico dos exiguos fondos do Estado, e malviviron con ou sen os galóns.

Os estaleiros, o outro gran pulmón da cidade do que tamén Isabel II foi testigo porque o seu nome se impuxo en varias botaduras. Dende 1751, cando se entrega o primeiro barco á Armada Real ata hoxe, das súas gradas saíron uns 500 buques, moitos deles vanguardistas en tonelaxe e tecnoloxía.

¿Qué lle pideu Ferrol á raíña por aquel entón? O mesmo que desexarán mañá ante doña Sofía: manter esos dous pulmóns e que a estrada e o ferrocarril chegasen. A autoestrada chegou fai dez anos, cando todas as cidades a tiñan. Do tren ó porto, e do AVE, non se sabe. Pero os ferroláns xa non esperan a que o traigan os reis.

Hispania.

A fábrica de lápices Hispania foi fundada nos anos trinta por varios socios, entre os que se atopaba Alberto Fernández Martín, un importante industrial da época, que ademáis de Hispania, tiña outras empresas.

"En la época de la posguerra, Hispania consiguió hacer unos lápices de una calidad impresionante, muy superiores a los que se hacían en el resto de España. La empresa también fabricaba plumillas de acero y peines de caucho, pero, sin duda, su producto estrella eran los lápices Jhoan Sindel, que tomaron nombre de un técnico alemán que fue reclutado por Fernández como jefe de taller" (La voz de Galicia)

     

(O técnico alemán Johann Sindel.)

Aínda que non está moi claro, o máis probable é que a fábrica fose proxectada polo arquitecto Rodolfo Ucha Piñeiro, que traballou como arquitecto municipal de Ferrol atal 1936. 

A empresa viviu a súa época dorada entre 1945 e 1959. A segunda guerra mundial provocou unha escasez en todo o globo de lápices alemáns, os de mellor calidade do mercado e os mesmos que fabricaba Hispania, que en 1946 tiña un capital de cinco millóns de pesetas. A finais dos 50, a empres tiña máis de 400 empleados, e os seus productos, de gama moi variada, tiñan unha notable aceptación no mercado.

Durante este período, a empresa chegaba a producir ata 180.000 unidades de lápices Johann Sindel ó día.

O contexto autárquico dificultaba a compra de maquinaria e tecnoloxía alemana, imprescindible para manter activo o proceso de producción. Para facer fronte a estas dificultades se creou dentro da fábrica un taller de maquinaria onde se imitaba a tecnoloxía alemana, o que permitiu superar a obsolescencia típica da industria española na posguerra.

Gracias á boa xestión da empresa fronte a un contexto adverso, a facturación non deixou de medrar. O redor do 60 ou 70% da producción dirixíase ó mercado interior. O 30 ou 40% restante se destinaba a Europa e Estados Unidos, uns mercados onde os productos alemáns disfrutaban dunha ampla acollida. O crecemento e a diversificación da producción provocou que as instalacións da fábrica resultaran insuficientes. Con este fin, decidiron trasladar a sección de carpintería a outro edificio. A ampliación do espazo fabril permitía producir unha maior cantidade de madeira nun tempo máis breve, co que a producción de lápices se multiplicou.

(Reseña aparecida no ABC o 3 de agosto de 1947) 

A finais dos 50, coa segunda xeración xa dentro da empresa, a fábrica alcanzou o seu maior momento de apoxeo. Paradóxicamente, a aprobación do Plan de Estabilización, que deu lugar a un crecente aperturismo da economía española, feriu de morte á fábrica , debido á importación de lápices procedentes doutros países.

Para facer fronte á nova situación era necesaria unha completa renovación tecnolóxica, pero decidiron non levalas a cabo ante as escasas expectativas de crecemento. Decidiron manter a fábrica aberta ata 1981. A vida da empresa se prolongou cinco anos máis do previsto, ata 1986, cando se tomou a decisión de disolver a sociedade, foi aprobada a súa liquidación e se vendeu a fábrica. 

Despois de anos de incertidumbre e numerosos problemas de orde fiscal e laboral, a fábrica, de máis de 4000 metros cuadrados de superficie, pechou o 30 de outubro de 1986 e o su futuro se viu abocado á ruina.

O primeiro destino do edificio foi a demolición con carácter especulativo, adicándose o solar á construcción de vivendas. Posteriormente, o proxecto foi paralizado e aínda que existiron diversas iniciativas de colectivos populares e de algún grupo político para recuperar o edificio dándolle un uso cívico ou dotacional.

Despois de estar anos en ruina, o certo é que a fábrica xa foi reducida a escombros a pesar de que moitos cidadáns se manifestaron en contra xa que a fábrica era considerada un Ben de Interés Cultural. 

10 do Marzal.

Nos primeiros días do mes de Marzo de 1972 estala unha forte conflictividade na factoría da empresa naval Bazán. Os traballadores, ó marxe do cauce legal da organización sindical, solicitan un novo convenio colectivo a nivel de factoría, sin querer ser incluídos no que engloba ás outras factorías de Cádiz e Cartaxena.
O 6 de marzo, sin intervención social da factoría ferrolá, é aprobado o V convenio colectivo, aplicable á factoría de Ferrol.
Como acto de protesta ante este feito, os traballadores trataron de levar a cabo unha asamblea diante da dirección da empresa, pero ao ter noticia de que seis obreiros foron expedientados, a reunión non tivo lugar.
O día 9, ó entrar a traballar, os vixiantes das portas exteriores comunicaron ós seis traballadores a suspensión, "invitándoos" a abandonar a factoría. A noticia deste feito rápido chegou ós seus compañeiros, que se foron acercando á dirección. Máis tarde, unha comisión subiu a falar co director, co fin de comunicarlle a non aceptación do convenio interprovincial, e ademais, esixir a anulación da suspensión dos seis compañeiros. Xa pola tarde, accedendo á petición do director, a Policía cargou contra os obreiros para disolvelos.
A media tarde do día 10, frente á porta Norte de Bazán, concentráronse cerca de 1.000 obreiros, que atoparon as portas da empresa pechadas. Os traballadores comezaron unha gran manifestación que se dirixiu cara á plaza de España, por onde continuaron cara as Pías, para pedir solidaridade ós seus compañeiros de Astano.
A policía, tratando de impedir esta acción, comezaron un enfrentamento que se saldou con 40 feridos, e dous falecidos: Amador Rey e Daniel Niebla.
Este acontecemento sería clave para o movemento obreiro galego, chegando a convertirse este día , anos despois, no día da clase obreira galega para os sindicatos.

A revolución fallida que mudou Galicia.

En 1864 Galicia foi escenario dunha revolución que deixaría unha fonda marca na historia e na cultura do territorio. Malia o seu fracaso, o alzamento liberal de 1846 marcou a política e o pensamento da época,  e ten unha importancia fundamental en como se desenvolveu despois o Rexurdimento eo Rexionalismo galego. Aínda hoxe, as lembranzas daqueles feitos continúan con vida.

Unha revolución non ten sempre que vencer para mudar a realidade. Pódese pensar que este foi o caso do pronunciamento que protagonizou o exército en 1846. O que comezara coma un alzamento liberal deu paso ó provincialismo en Galicia, denunciando de xeito explícito a situación de abandono no que se atopaba Galicia respecto ó goberno central. "Que foi o que pasou? Este movemento militar coincidiu no tempo cunha xeración de mozos universitarios que teimaban en reivindicar a idea de Galiza" Explica o historiador Prudencio Viveiro. "É a xeración provincialista, eran os fundadores do galeguismo. Dende polo menos 1840 estes mozos provincialistas denunciaban a situación de abandono á que estaba sometida Galicia, esquecida polo centralismo ignorante, que non dubidara en subdividir o antigo reino en catro provincias sen ningunha base histórica. Os provincialistas defendían que Galiza era unha unidade, unha soa provincia, de ahí o seu nome. Criticaban tamén a postración económica, as necesidades que pasaban os galegos, ofrecendo ideas para superar esta situación. Os provincialistas deixaron por escrito o seu programa en varios xornais de Santiago, cabeceiras como La Aurora de Galicia ou El Porvenir, fálannos ben as claras de cal era o cerne dos provincialistas: Galiza e os seus problemas. Ó chegar abril de 1864 estes militantes do provincialismo deciden pasar á acción. É entón cando se unen ó movemento insurrecional" 


As posibilidades reais de que o alzamento triunfase non eran moi elevadas, aínda que naquela época este tipo de rebelións eran habituais e en moitas ocasións conseguían os seus obxectivos. "O liberalismo español do século XIX non foi quen de deseñar mecanismos de alternancia política. Deste xeito, o bando político apartado do poder tiña que recorrer ó uso da violencia para tentar chegar ás institucións. É así como se explica que o oitocentos español estea cheo de pronunciamentos militares, case sempre procurando o acceso ó poder dos elementos máis progresistas do liberalismo" explica Viveiro.
No caso concreto de 1846, a localización exclusivamente galega da revolta dificultaba as súas posibilidades de mudar o goberno de Madrid. Para mais, as capacidades dos sublevados non eran comparables ás do experimentado De la Concha, enviado para liquidar, con éxito, o foco.

O fracaso do alzamento e fusilamento de Solís e de once dos seus oficiais, os chamados Mártires de Carral, foron unha semente que xermelou non moito tempo despois no Rexurdimento de finais do século XIX.

(Monumento ós mártires de Carral) 

(Placa onde se citan os fusilados)

Co Rexurdimento viría unha maior conciencia das peculiaridades culturais do país, incidindo en cuestións como a lingua, non contempladas polos provincialistas do 46.

No décimo aniversario destes acontecementos, en 1856, se celebra o coñecido Banquete de Conxo,
que reuniu obreiros e estudantes neste barrio compostelán, e que se considera un fito na recuperación das nosas letras, coa participación de persoas como Aguirre ou Pondal.

A pegada destes feitos deixouse sentir aínda tempo despois. A coincidir con outro aniversario, en 1904, erixíase en Carral o monumento que conmemora os falecidos naqueles acontecementos, cunha intervención na que Manuel Murguía louvaba o espírito daquela revolta.

El mesmo contemplara a fin dos combates cando era neno desde a súa fiestra en Compostela. O monumento foi desde aquela escenario de numerosos actos reivindicativos, coma o realizado o 26 de abril de 1931 e no que interviu Manuel Lugrís Freire, escritor e activista galego. Hoxe, 156 anos despois, podemos atopar pegadas daqueles feitos. O Concello de Teo ten dende 2008 unha ruta sinalizada que percorre os escenarios da decisiva Batalla de Cacheiras. Xosé Miranda recuperou esta época na súa novela histórica Morning Star (1998) seguindo a estela que xa iniciara o propio Otero Pedrayo en Os camiños da vida.

"El Catón Compostelano"

O 1 de maio de 1800, un bibliotecario da Universidade de Santiago (Francisco de Valle Inclán) comezou unha aventura que duraría dous séculos: a publicación do primeiro xornal de Galicia, "El Catón Compostelano". O xornal, moi distinto ós outros que coñecemos, trataba e polemizaba sobre multitude de temas da cultura e sociedade do seu tempo dende a sempre insólita perspectiva do seu autor. A sección de Comunicación do Consello de Cultura Galega recuperou e publicou a colección completa de dito xornal.

¿Sabías que o xornalismo moderno comezou en Galicia no ano 1800? Este xornal foi creado por Francisco del Valle Inclán, devanceiro do escritor de Luces de bohemia. Era bibliotecario da Universidade de Santiago, un home culto de moito carácter.

El Catón Compostelano aporta moitos datos sobre como era a prensa da época. Por el sabemos que os galegos daquela xa gostaban de ler os xornais que viñan do extranxeiro, e que participaban con paixón nas polémicas que ían xurdindo polas palabras de Francisco Valle Inclán.
É un xornal moi distinto ós da nosa época. Saía semanalmente e os seus primeiros números chamábanse "discursos". Cada discurso trataba sobre un tema determinado do que o editor ou os lectores polemizaban. Deste xeito, falábase sobre a utilidade da arte de escribir, sobre a necesidade de escribir unha "historia natural" de Galicia, é dicir, dun gran estudio biolóxico do país, sobre a posibilidade de facer unha "máquina de volar" ou unha curiosa polémica xurdida a partir dun artigo de Valle Inclán sobre a "necesidade dos cregos compostelanos de deixarse barba".

O Consello da Cultura Galega, a través da súa sección de comunicación, coordinada por Xosé López e a axuda de Afonso Vázquez Monxardín, localizou a colección completa e fixo as xestións para que a Xunta de Galicia a adquira para ser patrimonio público.
Posteriormente á publicación destes traballos, atopouse na Biblioteca do Seminario maior de Ourense, unha nova colección que consta de vintedous discursos encadernados en pergamiño.

No ano 2000 o Consello da Cultura Galega celebrou o bicentenario da súa aparición editando un facsímile, xunto cun volume de Estudos. O exemplar elexido para a realización desta reproducción foi adquirido polo CCG ós herdeiros de Ramón Vázquez Salgado. Componse esta colección de vinteun discursos, o mesmo número de entregas que ten a serie que atesoura a Fundación Santiago Rey Fernández-Latorre de Coruña.

A reproducción de El Catón Compostelano ofrécea en formato PDF o Consello da Cultura Galega na súa páxina web, que podedes ver facendo click aquí.

Conservas.

A primeira noticia da conserva chegou a España en 1840 co naufraxio frente a Finisterre dun navío francés. Na Galicia costeira existía xa tradición doutros métodos de conservación como a salazón ou o afumado de sardiñas. En menos dun ano foi creada a primeira fábrica conserveira de pescado.

A industria conserveira galega remóntase á metade do século XIX, coma sector industrial se inicia cerca de 1880, coincidindo cunha crisis pesqueira que animou ós fabricantes a crear factorías de capital mixto en Galicia  e Portugal. Foron os catalás os primeiros en istalarse nos nosos pobos costeiros creando importantes fábricas de conserva que co paso do tempo, chegaron a convertirse nalgunhas das mais importantes do mundo.
Durante o primeiro terzo do século XX, a industria conserveira atravesou unha etapa expansiva xa que os beneficios obtidos durante a Primeira Guerra Mundial convertiron Vigo na capital conserveira de Galicia. Pero a Gran Depresión e os impagos en Latinoamérica disminuíron as exportacións nos anos 30 e foi rexistrada unha disminución do mercado interior cara á II república.

A primeira conserveira galega dátase en 1838 cando o señor Juan Goday Gual instala na Illa de Arousa unha fábrica de salazón. Anos máis tarde, ó longo dunha viaxe que lle leva a pasar por Francia, coñeceu as novas técnicas de conservación dos alimentos. No ano 1879, Goday estaba poñendo a semilla dun sector estratéxico na Galicia do seguinte século, instalando a primeira fábrica de conservas "Goday" moderna en Galicia, nuns terreos da súa propiedade na Illa de Arousa. Os seus productos tiñan como destino como destino o mercado, tanto nacional coma internacional, pero para o consumo doméstico.

A Guerra Civil española propiciou un novo auxe polo abastecemento das tropas, pero a intervención estatal de 1941 e a falta de materia prima chega casi á práctica paralización desta industria.

Actualmente, España é o segundo país productor de conservas no mundo, estando en Galicia o 80% das empresas productoras de España.

Ferroláns ilustres nacidos no século XIX.

Jenaro Pérez Vilaamil (1807-1854) 

Formou parte do exército e combateu ás tropas francesas enviadas polo Duque de Angulema. En 1835 ingresou na Academia de Belas Artes de San Fernando, na que chegou a ser profesor de paisaxe, e director en 1845. Máis tarde foi nomeado pintor de cámara de Isabel II.
Foi pintor básicamente de paisaxes, aínda que tamén se lle atribúen cadros históricos.É considerado un dos grandes representantes do paisaxísmo romántico en España.

Concepción Arenal (1820-1893)

Foi unha importante escritora española e vinculada ó pioneiro movemento feminista de finais do século XIX.

O seu pai, Ángel del Arenal, foi un militar que sufriu moitas veces pola súa ideoloxía liberal e por estar en contra do réxime monárquico absolutista de Fernando VII. Morreu en 1829 tras unha enfermidade, deixando orfa a Concepción, quen en 1829 marcha coa súa nai e a súa irmá a Cantabria. En 1834 trasládanse a Madrid onde Concepción, contra a vontade da súa nai, entra de oínte na Facultade de dereito da universidade de Madrid, facéndose pasar por un home xa que naquela época as mulleres non tiñan permitido estudiar. Tamén así, parecendo un home, participou en tertulias políticas e literarias, loitando contra a discriminación das mulleres.

En 1860 escribiu "La beneficencia, la filantropía y la caridad", obra que presentou ó concurso que convoca a Academia de ciencias morais e políticas, co nome do seu fillo Fernando, que por aquel entón tiña 10 anos. Despois dunha serie de conflictos sobre a forma incorrecta de presentar a súa obra ó concurso, se lle concede o premio e é a primeira muller premiada pola Academia.

En 1872 funda a Constructora Benéfica, unha sociedade que se dedica á construcción de casas económicas para os obreiros. Posteriormente tamén colabora organizando en España a "Cruz Roja del Socorro", para os heridos das guerras carlistas, poñéndose ó frente dun hospital de campaña para os heridos da guerra de Miranda do ebro. 

Con Concepción, nace o feminismo en España. 

O noso instituto, como pequena homenaxe, leva o seu nome.

(Estatua adicada a Concepción Arenal en Ferrol)

Benito Vicetto Pérez (1824-1878)

Destacou sobre todo como historiador, coa súa obra en sete tomos "Historia de Galicia"  publicada no ano 1865 que abarca dende a Prehistoria ata o reinado de Isabel II.

Foi un autor literario en lingua española aínda que tamén escribiu tres poemas en galego. 

Na súa poesía recrea o mundo fantástico que encontraremos máis tarde en Eduardo Pondal, e a utilización de topónimos como si fosen nomes de persoaxes lexendarios. 

A súa producción novelística comeza en 1844 coa publicación de "El caballero verde" . En 1851 publicou  unha colección de lendas tituladas "Crónicas españolas". Por esta actividade novelística foi alcumado "el Walter Scott de Galicia".

Vicetto dirixiu "El clamor de Galicia" e "Revista de Galicia" e se autoconsidera o fundador do Rexionalismo; certo é  que tivo moita importancia no desenvolvemento deste movemento ideolóxico nese período, e tamén foi fundamental para o renacemento da historiografía galega.

Pablo Iglesias (1850-1925)

Tras unha infancia difícil na que tivo que emigrar a Madrid coa súa nai, e na que foi nun hospicio onde aprendeu a escribir, cerca do ano 1867 comezou a súa formación de forma autodidacta. Comezou a asistir a charlas académicas impartidas nos locales do Colexio Internacional , onde escoitou a Francisco Giner ou Miguel Echegaray. A asistencia de Pablo, chamado Paulino na familia, ás clases impulsadas polo ministro Manuel Zorrilla nos locais pertencentes ó Ministerio de Fomento, dotaríano das ferramentas necesarias para articulación dos seus pensamentos. 

Un dos hitos na súa vida foi no ano 1870, cando os tipógrafos madrileños o elixirían, xunto con outros compañeiros, como delegado ó concello local da AIT. En 1874 foi elexido presidente da Asociación General del Arte de Imprimir. 

Tras o seu ingreso na AIT, comenzou a sufrir persecucións e despidos  por parte de distintas imprentas. Así foi, que comezou a preparar na clandestinidade un novo partido político obreiro-socialista que culminou o 2 de maio de 1879 coa fundación do PSOE na taberna Casa Labra. 

Durante un tempo, chegou a vivir na redacción de "El Socialista", órgano de expresión do partido obreiro e que sirviu para articular o socialismo español nos anos de surximento. En 1888 fundou a "Unión General de Trabajadores", accedendo á súa presidencia en 1889. 

En 1890 encabezou a primeira manifestación do 1 de maio en España, na que se esixía unha xornada laboral de 8 horas e o cese do emprego dos nenos en actividades laborais. 

En 1910 o PSOE conseguiu o seu primeiro deputado da historia no Parlamento español, sendo Pablo o encargado de ocupar este posto. 

Pablo Iglesias diferénciase do resto de líderes do movemento obreiro de finais do século XIX pola súa condición de proletario e emigrante que lle fixo partir do escalón máis baixo da sociedade. Esta circunstancia confire á figura de Pablo Iglesias un matiz diferente, que foi destacado por autores como Martín Ramos, e forjou o seu espíritu combativo dende o coñecemento directo dos problemas da clase traballadora á que pertenceu ata a súa morte.

En Ferrol temos un parque adicado a él,

e un pequeno monumento nos Xardíns das Angustias.

José Canalejas (1854-1912)

Foi un avogado e político rexeneracionista e liberal español. Simpatizante do Partido Demócrata Progresista, de ideas republicanas, cando se produxo a Restauración borbónica abandonou esas ideas para incorporarse ó Partido Liberal de Sagasta 

Durante a Rexencia, sempre en gobernos presididos por Sagasta, foi ministro de Fomento, ministro de Gracia e Xusticia, ministro de Facenda e ministro de Agricultura, industria, comercio e obras públicas, departamento dende o cal impulsaría a creación do Instituto de Traballo. 

En 1879, preocupado pola situación de Cuba, viaxou á isla para ter información de primeira man do problema. Interesado no conflicto, alistouse como voluntario ás listas do exército e vestiu o traxe do rayadillo da época. 

Unha vez terminada e perdida a guerra, en 1902 fundou o seu propio partido, o Liberal-Demócrata, destacándose como cabeza dunha corriente esquerdista que defendía ideas demócratas e a separación da Igrexa e o Estado. 

Tras unificar as correntes que pugnaban no interior do liberalismo, foi Presidente de Consejo de Ministros entre febrero de 1910 e novembro de 1912, período no que presidiu ata tres gobernos dende os cales impulsou un programa de reformas (aboliu a Contribución de Consumos, estableceu o servicio militar obrigatorio e limitou a instalación de órdes relixiosas). Suprimiu o imposto de consumos, mellorou a lexislación social e intentou resolver a cuestión catalá cun proxecto de Mancomunidad. 

Non pudo chegar a realizar as desesperadas reformas políticas que transformarían o réxime existente nunha verdadeira democracia, rematando co caciquismo e o fraude electoral. Faleceu na mañá do 12 de novembro de 1912, asasinado polo anarquista Manuel Pardiñas. 

Existe un cortometraxe titulado "Asesinato y entierro de don José Canalejas" no que se reconstrúe a súa morte.

Ferrol no século XIX.

Déixovos varias fotos e debuxos de Ferrol feitos no século XIX a partir dos cales nos podemos facer unha idea de como eran as cousas por aquel entonces.